Thông tin được Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng chỉ đạo tại hội thảo thúc đẩy chuyển giao kết quả nghiên cứu,đặc biệt là những sản phẩm được tạo ra từ ngân sách nhà nước.

Theo Bộ trưởng,thương mại hóa là nhiệm vụ cốt lõi trong lĩnh vực khoa học và công nghệ. Khi các kết quả nghiên cứu được thương mại hóa,thông qua các khoản thuế,bao gồm thuế doanh nghiệp... ngân sách Nhà nước sẽ được bù đắp.

Tuy nhiên,"quá trình thương mại hóa các kết quả nghiên cứu còn yếu",ông nói và cho rằng các nhà khoa học chủ yếu tập trung vào nghiên cứu,trong khi việc đưa sản phẩm ra thị trường chưa được quan tâm đúng mức.

Bộ trưởng yêu cầu cần khuyến khích mô hình nhà khoa học hợp tác sớm với doanh nghiệp ngay từ khi bắt đầu nghiên cứu hoặc chuyển giao công nghệ để tối ưu hóa giá trị. "Khoa học và công nghệ cần giữ vai trò tiên phong để đáp ứng mục tiêu tăng trưởng kinh tế",Bộ trưởng nói. Ông cho rằng các nhà khoa học cần thay đổi tư duy,tập trung vào kết quả cuối cùng - tức là những công cụ có giá trị mà khoa học công nghệ mang lại cho nền kinh tế.

Dẫn kinh nghiệm quốc tế,Bộ trưởng cho rằng tại nhiều quốc gia phát triển,thương mại hóa kết quả nghiên cứu được chú trọng và đẩy mạnh,thậm chí có luật riêng quy định về lĩnh vực này,điển hình là Hàn Quốc.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng phát biểu tại hội thảo ngày 25/2. Ảnh: Nhật Minh

Ông Vũ Đức Lợi,Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam - Hàn Quốc (VKIST) cho biết,hiện nay phần lớn các đề tài nghiên cứu ở Việt Nam chủ yếu dựa vào nguồn kinh phí từ ngân sách nhà nước. Tuy nhiên,tỷ lệ doanh thu từ việc thương mại hóa kết quả nghiên cứu đóng góp trực tiếp vào ngân sách vẫn còn hạn chế. Theo ông,một trong những nguyên nhân chính là sự tham gia đầu tư từ phía doanh nghiệp chưa tích cực,cùng với đó là thái độ dè dặt trong việc tiếp nhận và ứng dụng các kết quả nghiên cứu.

Để thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu khoa học,ông Lợi và nhiều chuyên gia cho rằng cần linh hoạt hơn trong phân chia lợi nhuận từ thương mại hóa. Theo quy định hiện hành,sau khi trừ thuế,tối thiểu 30% lợi nhuận từ việc thương mại hóa kết quả nghiên cứu sẽ được dành cho nhóm nghiên cứu,10% nộp vào ngân sách nhà nước và phần còn lại phân chia theo thỏa thuận giữa các bên tham gia. Tuy nhiên,quy trình phân chia này vẫn còn nhiều vướng mắc,đặc biệt là đối với các tài sản trí tuệ được nhà nước tài trợ.

TS Lại Thanh Hải,Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu lâm sinh cho biết,trong lĩnh vực lâm nghiệp đang đối mặt với nhiều khó khăn khi quản lý và thương mại hóa tài sản hình thành từ nghiên cứu. Một trong những trở ngại lớn hiện nay là việc xác lập quyền quản lý,sử dụng tài sản gắn liền với đất như cây trồng,rừng giống có chu kỳ dài. "Đây là những tài sản hình thành từ các dự án nghiên cứu khoa học,nhưng chưa có quy định cụ thể về quyền sở hữu và khai thác. Điều này gây khó khăn cho quá trình chuyển giao hoặc thương mại hóa",TS Hải nói.

Đại diện Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam cũng cho rằng nhiều kết quả nghiên cứu trong lĩnh vực thủy lợi gắn liền với đất đai như đê điều,việc chuyển giao tài sản nghiên cứu trở nên phức tạp khi thiếu cơ chế thỏa thuận rõ ràng giữa các bên. Đại diện đơn vị đề xuất giải pháp khắc phục tình trạng là đơn vị nghiên cứu hoặc phối hợp nghiên cứu cần ký kết hợp đồng rõ ràng về quyền lợi,trách nhiệm trước khi triển khai nghiên cứu với chủ đất.

Một trong những rào cản lớn trong thương mại hóa kết quả nghiên cứu được nhiều chuyên gia đề cập là quy trình định giá tài sản trí tuệ chưa rõ ràng. Điều này khiến doanh nghiệp e ngại tiếp nhận công nghệ do khó xác định giá trị và chi phí.

Hiện nay,các hình thức khai thác kết quả nghiên cứu bao gồm cho thuê,chuyển giao quyền sử dụng và bán đứt. Trong đó,cho thuê hoặc chuyển giao quyền sử dụng công nghệ không bắt buộc phải định giá công nghệ,giúp quá trình diễn ra nhanh hơn. Tuy nhiên,hình thức bán đứt yêu cầu định giá chặt chẽ,đặc biệt khi chuyển nhượng ra nước ngoài để tránh thất thoát tài sản nhà nước.

Các chuyên gia đề xuất xây dựng khung pháp lý chặt chẽ hơn về định giá,đồng thời áp dụng cơ chế chia sẻ lợi nhuận dài hạn từ sản phẩm ứng dụng công nghệ,tương tự mô hình của Israel và Trung Quốc. Hình thức này cho phép các bên duy trì quyền lợi lâu dài,theo dõi hiệu quả ứng dụng công nghệ và tăng khả năng thu hồi vốn.

Các nút thắt đã được mở hướng tháo gỡ tại Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị và mới đây là Nghị quyết về thí điểm một số cơ chế,chính sách đặc thù được Quốc hội thông qua hôm 19/2.

Nghị quyết quy định tài sản là kết quả của việc triển khai nhiệm vụ khoa học và công nghệ sử dụng ngân sách nhà nước,cơ quan,tổ chức nghiên cứu được theo dõi riêng,không hạch toán chung vào tài sản của tổ chức,không phải xác định nguyên giá,giá trị còn lại,khấu hao,hao mòn tài sản.

Cơ quan nghiên cứu được tự chủ,tự quyết định và tự chịu trách nhiệm sử dụng tài sản không cần định giá trong việc cho thuê,chuyển giao quyền sử dụng,kinh doanh dịch vụ,liên doanh,liên kết không hình thành pháp nhân mới. Khi thực hiện nội dung này,cơ sở nghiên cứu không cần lập đề án,báo cáo cấp có thẩm quyền theo quy định về quản lý,sử dụng tài sản công.

Ngoài ra,họ được bán,chuyển nhượng tài sản; góp vốn bằng tài sản để liên doanh,liên kết có hình thành pháp nhân mới thực hiện theo quy định của pháp luật về quản lý,sử dụng tài sản công.

Theo Thường vụ Quốc hội,quy định này nhằm kịp thời tháo gỡ vướng mắc trong quy định về tài sản hình thành từ nhiệm vụ khoa học và công nghệ. Về bản chất và theo thông lệ quốc tế,tài sản hình thành từ nhiệm vụ nghiên cứu được xem như một khoản tài trợ,không phải là khoản đầu tư trực tiếp và Nhà nước thực hiện phân chia lợi nhuận ngay.

Tất cả tài sản khi được thương mại hóa và mang lại lợi nhuận thì Nhà nước sẽ thu lại lợi ích thông qua việc thu thuế. Chính sách này giải quyết được sự chậm trễ của việc thực hiện các thủ tục hành chính và đặc biệt là khó khăn trong định giá tài sản.

Bộ Khoa học và Công nghệ đang cùng các bộ ngành liên quan khẩn trương xây dựng văn bản để hiện thực hóa các chính sách về khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Nhật Minh